Μερικές φορές η μοναξιά είναι ένα από τα ωραιότερα πράγματα στον κόσμο.
Charles Bukowski
Μία τέτοια μοναξιά νιώθεις όταν είσαι μόνος στο πέλαγος. Αρχέγονα όμορφη, σχεδόν μεταφυσική, σαν να εισπνέεις καθαρό, υπαρξιακό οξυγόνο, άγρια και ακατέργαστη σαν κοφτερό κρύσταλλο. Είναι η μοναξιά που στα αγγλικά αποδίδεται ως solitude και συμπεριλαμβάνει την οικειοθελή απομόνωση για στοχασμό, ενδοσκόπηση και δημιουργία. Υπάρχει όμως και η σκοτεινή, πικρή και δυσβάσταχτη μοναξιά (loneliness), ένα βαρύ σίδερο που σου πλακώνει την ψυχή. Η μοναξιά αυτή δεν ταυτίζεται με τη μοναχικότητα, με το να είναι δηλαδή κανείς μόνος αλλά με το να νιώθει μόνος χωρίς να το θέλει. Ρίζα της δεν είναι μόνο ή τόσο ο μικρός αριθμός των σχέσεων που συνάπτει κανείς με τους ανθρώπους γύρω του, οι λίγες συναναστροφές, όσο η ποιότητα και το βάθος αυτών των συνδέσεων καθώς και το ανικανοποίητο που προκύπτει από την απουσία ανθρώπων που θα θέλαμε να έχουμε δίπλα μας αλλά δεν έχουμε.
Η γυναίκα που χάνει τον άντρα της, ο ναυτικός μακριά από την οικογένειά του, ο πρόσφυγας που ξεριζώνεται από τον τόπο του, το μικρό παιδί που κανένας συμμαθητής δεν θέλει για παρέα, ακόμα κι ο φοιτητής ή ο φαντάρος που φεύγουν μακριά από το σπίτι τους, ο καθένας από εμάς που νιώθει ξένος κι αποκομμένος από το περιβάλλον γύρω του, όλοι έχουμε πιει ή θα πιούμε κάποια στιγμή στη ζωή μας το πικρό ποτήρι της μοναξιάς, σε μικρότερες ή μεγαλύτερες δόσεις.
Κατά τον διαχωρισμό του Weiss (1973), η επώδυνη μοναξιά χωρίζεται σε δύο διακριτές κατηγορίες: τη συναισθηματική μοναξιά, η οποία απορρέει από την απουσία ή τη διακοπή μίας προσωπικής, στενής σχέσης και την κοινωνική μοναξιά, που ορίζεται από την απουσία κοινωνικών σχέσεων, με το να νιώθει δηλαδή κανείς περιθωριοποιημένος σε ένα κοινωνικό περιβάλλον. Μία από τις πιο σπαραχτικές εικόνες μοναξιάς έχει αποτυπωθεί σε έναν αττικό μελανόμορφο αμφορέα. Ο Αίαντας απομονωμένος από τους συντρόφους του, με μία σιωπηρή ένταση χαραγμένη στο πρόσωπο, προετοιμάζει την αυτοκτονία του στερεώνοντας το ξίφος του στο έδαφος.
Στο μονοθέσιο θαλάσσιο καγιάκ ο κωπηλάτης είναι εξ ορισμού μόνος στο σκάφος. Το καγιάκ μοιάζει σαν να έχει σχεδιαστεί προκειμένου να εκπληρώσει δύο ζωτικές ανθρώπινες ανάγκες, την ελευθερία και την αυτονομία. Με αυτό το μικρό και ευέλικτο σκάφος θα μεταφερθείς με έναν τρόπο ανόθευτο και όμορφο, σχεδόν ποιητικό, σε έναν κόσμο μακριά από το γνωστό και το οικείο, στην απέραντη γαλάζια σαβάνα. Το συναίσθημα είναι αναζωογονητικό, ειδικά στα μεγάλα ταξίδια, που η έννοια του αγνώστου σε τραβάει σαν μαγνήτης.
Εκεί η μοναξιά μοιάζει να λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός κάθαρσης, σαν ένα αντίβαρο στην ψυχοφθόρο πραγματικότητα της αποξένωσης και της αλλοτρίωσης. Σε αυτά τα μοναχικά ταξίδια θα υπάρξουν και στιγμές σκληρής μοναξιάς, ειδικά αν το ταξίδι τραβάει σε μάκρος, αλλά αυτές οι στιγμές μοιάζουν να επισκιάζονται από τη σχεδόν μυστηριακή υπόσταση της ίδιας της περιπέτειας. Με άλλα λόγια, είναι τόσες πολλές οι εικόνες και οι εκπλήξεις, τόσο έντονα τα βιώματα σε αυτές τις θαλασσοπορίες, που η σκληρότητα της μοναξιάς αμβλύνεται.
Είναι σαν να σε έχει απορροφήσει ένα ενδιαφέρον βιβλίο που δεν θες να αφήσεις από τα χέρια σου, σε μία κατάσταση όπου οποιαδήποτε ξαφνική και εμβόλιμη παρουσία τρίτου μπορεί να προσληφθεί σαν διατάραξη και απόσπαση. Έπειτα, αντιλαμβάνεσαι ότι και ο ίδιος σου ο εαυτός δεν είναι καθόλου κακή παρέα. Όσο και αν το μυαλό απασχολείται κάθε τόσο με το καθαρά ναυσιπλοϊκό κομμάτι, υπάρχει συχνά χρόνος και για άλλες σκέψεις. Όμως, ακόμα και σε αυτά τα συνειδητά μοναχικά ταξίδια, οι τυχαίες συναντήσεις που μια στο τόσο σπάνε τη μοναξιά, είναι ευπρόσδεκτες, είτε πρόκειται για κάποιο βαπόρι που περνά από την πλώρη σου ή για μια παρέα γλάρων που κόβει βόλτες από πάνω σου, είτε για νέες γνωριμίες στη στεριά.
Εκεί που η μοναχική πλεύση γίνεται δύσκολα διαχειρίσιμη είναι στις πολύωρες ατομικές προπονήσεις αλλά αυτό είναι ένα τίμημα που αναπόφευκτα καταβάλλει κανείς στην πορεία της προσωπικής του βελτίωσης. Σε ό,τι αφορά την ασφάλεια, ο καθένας θα πρέπει να έχει σταθμίσει τις ικανότητές του, τα δεδομένα και τις συνθήκες πριν ανοιχτεί από τη στεριά. Ένας άπειρος κωπηλάτης καλό θα ήταν να συνοδεύεται από κάποιον έμπειρο, τουλάχιστον στις πρώτες του κουπιές.
Ως καγιάκερ έχεις πάντα τη δυνατότητα να συνδεθείς με άλλους καγιάκερ σε μία κοινή πλεύση, πάντα με τον ίδιο αντικειμενικό σκοπό, τη μετάβαση από το σημείο Α στο σημείο Β με ασφάλεια και καλή διάθεση. Η ομαδική πλεύση δύναται να είναι μία από τις ωραιότερες εμπειρίες που μπορεί να ζήσει ένας κωπηλάτης ή μία από τις χειρότερες. Η ποιότητα της εμπειρίας εξαρτάται από τη συμβατότητα μεταξύ των χαρακτήρων, από το επίπεδο δεξιοτήτων του καθενός καθώς και από το πλαίσιο των αρχών και κανόνων που διέπουν τη λειτουργία της ομάδας.
Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των κωπηλατών θα πρέπει να προάγουν την ασφάλεια και την ευρυθμία της πλεύσης, χωρίς η αναγκαία πειθαρχία να δημιουργεί δυσανάλογη δυσφορία και συναισθήματα καταπίεσης. Είναι αναπόφευκτο ότι ένα μικρό μέρος της ατομικής ελευθερίας θα πρέπει να θυσιαστεί κατά την ομαδική πλεύση, όμως αυτό δεν είναι παρά ένα ελάχιστο τίμημα που δεν πρόκειται να ζημιώσει τη συνολική εμπειρία αν όλα τα υπόλοιπα κομμάτια συναρμόσουν σωστά μεταξύ τους. Ωστόσο, αυτό το τελευταίο, το αρμονικό συνταίριασμα, δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση γενικά.
Η όλη σύνθεση της ομάδας θα πρέπει να ξεκινάει από τη στεριά. Εκεί θα έχουμε τη δυνατότητα να γνωρίσουμε τους άλλους κωπηλάτες, να συζητήσουμε, να δούμε αν μοιραζόμαστε την ίδια οπτική σε θέματα ναυτικά και αν μας συνέχουν κοινές αξίες. Για παράδειγμα, ένας κωπηλάτης με στοιχεία οίησης στην έκφρασή του είναι πολύ πιθανό ότι σε μια υποθετική σύμπλευση θα ξεδιπλώσει συμπεριφορές ανταγωνιστικές και υπονομευτικές, δυναμιτίζοντας το κλίμα της ομάδας και αυξάνοντας το συνολικό ρίσκο.
Το κωπηλατικό επίπεδο είναι ένας άλλος κρίσιμος παράγοντας, καθώς και η συνολική φυσική κατάσταση των κωπηλατών. Σε μια ομάδα π.χ. που κινείται με ταχύτητα cruising στους 4 κόμβους, είναι φύσει αδύνατο να ακολουθήσει ένας κωπηλάτης που κινείται με 2 κόμβους. Συνεπώς, αν αποφασιστεί σύμπλευση θα πρέπει οι πιο γρήγοροι κωπηλάτες να προσαρμοστούν στους ρυθμούς του πιο αργού κωπηλάτη, καθώς αδιαπραγμάτευτος όρος ασφαλείας είναι η συντεταγμένη πλεύση. Αυτό όμως είναι πιθανό να δημιουργήσει εκνευρισμό στους πιο γρήγορους, καθώς θα βγουν εκτός ρυθμού, με πολλά και πολύ ενεργοβόρα σταμάτα-ξεκίνα.
Στην ίδια τη θάλασσα, θα φανεί πλέον καθαρά πώς δουλεύει η εκάστοτε σύνθεση. Αν η ομάδα κινείται συντεταγμένα, ναυτικά και όμορφα ή αν εκδηλώνονται διασπαστικές, φυγόκεντρες τάσεις και καταλήγει σκορποχώρι. Δεν υπάρχει χειρότερη εμπειρία από τη συμμετοχή σε μία ομαδική πλεύση όπου ο καθένας κάνει του κεφαλιού του, με αναπόφευκτη τη δημιουργία εντάσεων και διαπληκτισμών. Ακόμα και μία σύμπλευση, όμως, που διεξάγεται απροβλημάτιστα αλλά χωρίς ισχυρούς δεσμούς ανάμεσα στους κωπηλάτες, χωρίς απόλυτη αμοιβαία εμπιστοσύνη και εκτίμηση, χωρίς να μπορείς ακόμα και να πεις δυο κουβέντες την ώρα της κωπηλασίας, καταλήγει τελικά να είναι μία ομαδική πλεύση άψυχη, αδιάφορη, διεκπεραιωτική και εν τέλει μη ικανοποιητική.
Σε ό,τι αφορά το μοντέλο διοίκησης, διαχείρισης και λήψης αποφάσεων, φαίνεται ότι η ύπαρξη μίας συνετής ηγεσίας που να μπορεί να εμπνεύσει εμπιστοσύνη και να εγγυηθεί την ασφάλεια και το ευ ζην για όλους, χωρίς φυσικά καταναγκασμούς και αυταρχικότητα και πάντα λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες του καθενός ξεχωριστά, είναι ένα μοντέλο αποτελεσματικό.
Υπάρχουν, όμως, και καταγεγραμμένες περιπτώσεις ιστορικών συμπλεύσεων, όπου το αμεσοδημοκρατικό μοντέλο, χωρίς άτυπη ηγεσία στην πλεύση, φάνηκε να δουλεύει εξίσου απροβλημάτιστα. Μία τέτοια περίπτωση συνέβη στο ιστορικό εξπεντίσιον του 1977 στο Cape Horn, μία από τις πιο κακόφημες θάλασσες του πλανήτη. Όταν ο αρχηγός της ομάδας, Colin Mortlock, ξαφνικά ακύρωσε τη συμμετοχή του στην αποστολή, οι υπόλοιποι τέσσερις, Frank Goodman, Nigel Matthews, Barry Smith και Jim Hargreaves, αποφάσισαν να προχωρήσουν χωρίς να εκλέξουν νέο αρχηγό αλλά στη βάση της ισότιμης συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων, με κατανομή αρμοδιοτήτων. Παρά την αυξημένη δυσκολία του ταξιδιού αυτού, που πάντα δημιουργεί εύφορο έδαφος για διαφωνίες και προστριβές, η φιλία μεταξύ των τεσσάρων κωπηλατών βγήκε ακόμα πιο ενισχυμένη μετά το πέρας του.
Όσο κι αν η προσεκτική επιλογή των μελών που θα συγκροτήσουν την κάθε ομάδα είναι sine qua non για μία επιτυχή σύμπλευση, η σφυρηλάτηση των σχέσεων, στη βάση της εμπιστοσύνης, της ενσυναίσθησης και του σεβασμού, δεν θα πρέπει να σταματάει ποτέ, μέσα κι έξω από το νερό. Το ίδιο ισχύει και για την εξάσκηση και την προπόνηση. Ανεξάρτητα από το αν η ομάδα σκοπεύει να συμπλεύσει για 10 μίλια παράκτια ή έχει βάλει ως στόχο μία αποστολή των 200 μιλίων στην ανοιχτή θάλασσα, οι συνεχείς ασκήσεις διάσωσης και αυτοδιάσωσης θα πρέπει να επαναλαμβάνονται τακτικά, μαζί με τη διατήρηση όσο το δυνατόν καλύτερης φυσικής κατάστασης. Αυτές τις αρχές τις τηρούμε ως ομάδα ευλαβικά. Τυχόν σφάλματα, παραλείψεις ή παρεξηγήσεις είναι σημαντικό να λύνονται με ήπιο, εποικοδομητικό τρόπο, χωρίς την εκτόξευση εκατέρωθεν επικρίσεων που πάντα δηλητηριάζουν το κλίμα.
Όταν μία ομαδική πλεύση έχει πάει καλά και το πλήρωμα έχει βγει ασφαλές στη στεριά, όταν τα χαμόγελα και τα πειράγματα δίνουν και παίρνουν, όταν πλέον όλοι κάθονται γύρω από τη φωτιά ή από το τραπέζι για φαγητό, με αυτόν το σπάνιο συνδυασμό έξαψης και ψυχικής γαλήνης, προσωπικής ικανοποίησης και ομοθυμίας, σημαίνει ότι όλα τα επιμέρους κομμάτια αυτού του σύνθετου μηχανισμού δούλεψαν καλά μεταξύ τους.
Είναι πλέον αποδεδειγμένο ότι οι καλές κοινωνικές σχέσεις μεταξύ ημών των ανθρώπων αποτελούν μία σοβαρή ασπίδα προστασίας για την ψυχική και σωματική υγεία μας, για τη γενικότερη ευζωία μας. Θα έλεγα ότι εξίσου ευεργετική, όμως, είναι και η δυνατότητα της απομόνωσης, να μπορείς έστω για λίγο να αποσυρθείς αφιερώνοντας χρόνο στον εαυτό σου, μία μοναξιά σαν αυτή που περιγράφει ο Μπουκόφσκι. Ευτυχώς, το καγιάκ μας καλύπτει και με τους δύο τρόπους. Είτε με το να μείνουμε ολομόναχοι με το σκάφος μας, με μόνη συντροφιά τις σκέψεις μας, είτε με το να καταδυθούμε στα άγρια αλλά όμορφα νερά της θαλασσινής περιπέτειας παρέα με φίλους και συντρόφους αληθινούς. Μοναχική και ομαδική πλεύση. Η εκ περιτροπής επιλογή και των δύο ίσως να αποτελεί και τη χρυσή τομή.
Διαβάστε ακόμη: