Μία μεγάλη πλάνη που συνοδεύει το θαλάσσιο καγιάκ στην πρόσληψή του από το ευρύ κοινό, είναι ότι απαιτείται κτηνώδης μυϊκή δύναμη για να μπορέσει να ασχοληθεί κανείς με αξιώσεις μαζί του. Τίποτα, όμως, δεν θα μπορούσε να απέχει περισσότερο από την αλήθεια από αυτό. Στην πραγματικότητα, όλα ξεκινούν από τη σωστή τεχνική. Στο παρόν άρθρο επιχειρούμε μία επισκόπηση των βασικών τεχνικών.
Θα μπορούσε να θεωρηθεί ολίγον τι καταθλιπτικό το γεγονός ότι η ζωή μας ξεκινά με ένα κλάμα μας, αμέσως μόλις εγκαταλείψουμε τη σκοτεινή υγρή ασφάλεια του αμνιακού σάκου και καταλήγει πάλι σε κλάματα, των συγγενών αυτή τη φορά, πλην της περίπτωσης που στη ζωή σου ήσουν «μπουμπούκι». Τότε το συγγενικό κλάμα αντικαθίσταται με πάρτι. Ευτυχώς, την καταθλιπτική διάθεση αναιρεί το μεσοδιάστημα κατά το οποίο απασχολούμε τον πλανήτη με την παρουσία μας, όπου υπάρχουν πολλές εναλλαγές συναισθημάτων με έντονες στιγμές χαράς, αγάπης και συντροφικότητας. Βέβαια υπάρχουν και περίοδοι δύσκολες και σκληρές που δοκιμάζουν τις αντοχές μας. Αυτές οι τελευταίες είθισται να χαρακτηρίζονται με τη φράση «τράβηξα πολύ κουπί στη ζωή μου».
Όλοι εμείς, λοιπόν, που ασχολούμαστε με το καγιάκ, με το κουπί προέκταση των χεριών μας, και έχουμε επιλέξει αυτό το σπορ ως μία ευχάριστη δραστηριότητα, πώς θα πρέπει να εκλάβουμε αυτή τη φράση; Κυκλοφορούν άραγε στο DNA μας σαδομαζοχιστικές τάσεις; Μήπως η θέα χειροπέδων και μαστιγίου μας προκαλεί θετικά συναισθήματα και δεν το έχουμε συνειδητοποιήσει; Ή μήπως, τελικά, δεν απηχεί και τόσο πολύ την πραγματικότητα αυτή η λαϊκή έκφραση;
Οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η φράση είναι σωστή διότι παραπέμπει σε κωπηλασία βάρκας ή άλλου πλωτού με εκτόπισμα τέτοιο που πραγματικά απαιτεί πολλή μυϊκή δύναμη και αντοχή για την πρόωσή του. Στο θαλάσσιο καγιάκ, ωστόσο, το μικρό πλάτος και βάρος κάνει τα πράγματα πολύ πιο εύκολα. Εκτός και αν δεν γνωρίζεις τον σωστό τρόπο κωπηλασίας του οπότε πάλι η λαϊκή έκφραση θα ενεργοποιηθεί.
Και ποιος είναι ο σωστός τρόπος; Ας το ψάξουμε λίγο.
Πρώτα από όλα, πρέπει να μάθουμε να κρατάμε με σωστό τρόπο το κουπί.
Υψώνουμε το κουπί πάνω από το κεφάλι μας, κρατώντας το έτσι ώστε ο βραχίονας με τον πήχη να σχηματίζουν ορθή γωνία. Κατεβάζοντάς το κάτω και διατηρώντας το σημείο που κρατούν οι παλάμες μας το κουπί, είμαστε σε θέση κωπηλασίας και πρέπει να διατηρούμε αυτές τις αποστάσεις των χεριών μας από την άκρη του άξονα κωπηλατώντας. Είναι σημαντικό να μην κρατάμε τον άξονα υπερβολικά σφιχτά αλλά με μία κανονική πίεση στη λαβή, προς το χαλαρό. Σφίγγοντας υπερβολικά τη λαβή μας στο κουπί είναι κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε τενοντίτιδα, μετά από παρατεταμένη χρήση.
Μία άλλη βασική αρχή που αφορά τον τρόπο με τον οποίο δουλεύει το σώμα μας στο καγιάκ, είναι ότι η λεκάνη μας θα πρέπει να μπορεί και να κινηθεί ανεξάρτητα από τον άνω κορμό, τόσο ως προς τον οριζόντιο (πάνω-κάτω) όσο και ως προς τον κατακόρυφο άξονα περιστροφής (δεξιά-αριστερά). Αν χρειαστεί, όμως, θα πρέπει να μπορεί και να «κλειδώσει» σε έναν κοινό άξονα με τον άνω κορμό. Άρα, επί της ουσίας, έχουμε τρία διαφορετικά συστήματα, που λειτουργούν ανεξάρτητα αλλά και συνεργαζόμενα μεταξύ τους: τη λεκάνη μαζί με τα κάτω άκρα, τον άνω κορμό και, τέλος, τα χέρια.
Τα κορυφαία Rebel τώρα διαθέσιμα σε Ελλάδα και Κύπρο.
Το βιβλίο παραγγελιών του 2025 άνοιξε!
Επικοινωνήστε μαζί μας για την παραγγελία σας.
Κουπιά πρόωσης [Forward stroke]
Αν αναλογιστούμε ότι αυτή είναι η κουπιά που θα κάνουμε κατά το 99,99% της κωπηλατικής μας ζωής, είναι πολύ βασικό αυτή η κουπιά να γίνεται σωστά. Κι αυτό διότι ένας νεοεισερχόμενος στο καγιάκ εάν δεν μάθει να εκτελεί την κουπιά αυτή σωστά, είναι πιθανό μέχρι και να παρατήσει το σπορ –οι εσφαλμένες τεχνικές προκαλούν δυσανάλογα υψηλή κόπωση έως και τραυματισμούς, υπερβολική κατανάλωση ενέργειας και μειωμένη απόδοση. Για αυτό ας επιχειρήσουμε μία πιο αναλυτική αναφορά.
Ένας ευρέως διαδεδομένος μύθος είναι ότι στην κίνηση του σκάφους εμπλέκονται μόνο τα χέρια. Αυτή η πεποίθηση είναι παντελώς παραπλανητική. Στην κουπιά πρόωσης, η παραγωγή της δύναμης ξεκινάει από τα πόδια –μέσω της «κόντρας» που δίνουμε στα ποδωστήρια- και συνεχίζει, μέσω του ισχίου και της λεκάνης, στον κορμό. Ένα μεγάλο μέρος της συνολικής δύναμης παράγεται από τις μεγάλες μυϊκές ομάδες του κορμού, όπως είναι οι κοιλιακοί, το στήθος και η ωμοπλάτη. Τα χέρια είναι κατά κάποιο τρόπο ο «τελευταίος τροχός της αμάξης» και πρέπει να έχουν τη μικρότερη δυνατή συμβολή στην παραγωγή του έργου. Βοηθά να αντιληφθούμε τα χέρια περισσότερο ως μέρος της μετάδοσης της δύναμης, μαζί με το κουπί, στο ταξίδι της δύναμης από το σώμα μέχρι το νερό, στη συντονισμένη κίνηση που καταλήγει στην πρόωση και τον πλήρη έλεγχο του σκάφους. Ο λόγος που συμβαίνει αυτό είναι διότι οι μυϊκές ομάδες των χεριών είναι σημαντικά μικρότερες και ασθενέστερες από τον συνδυασμό των μεγάλων μυϊκών ομάδων του κορμού και των ποδιών. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι αν κωπηλατούμε μόνο με τα χέρια, μέσα σε λίγη μόλις ώρα θα επέλθει κατάρρευση των άνω άκρων.
Πρώτα από όλα όμως, πρέπει να φροντίσουμε να καθίσουμε σωστά μέσα στο σκάφος. Η σωστή θέση κωπηλασίας είναι με τον κορμό κάθετο και ίσιο και ελαφρώς προτεταμένο προς τα εμπρός, χωρίς να σκύβουμε. Ας έχουμε κατά νου ότι το σχήμα που συνθέτουν σε κάτοψη ο κορμός, τα χέρια μας και το κουπί (το λεγόμενο paddler’s box) θα πρέπει να παραμένει κατά το δυνατόν αμετάβλητο κατά την κωπηλασία. Να μην κάνουμε κουπί σαν να «ποδηλατούμε με τα χέρια». Είμαστε, τώρα, έτοιμοι να τραβήξουμε την πρώτη μας κουπιά.
Η κουπιά διαιρείται σε τέσσερις φάσεις/χρόνους.
Η πρώτη φάση είναι το άρπαγμα (catch), η φάση κατά την οποία βάζουμε τη λεπίδα του κουπιού στο νερό.
Η δεύτερη φάση της κουπιάς είναι το τράβηγμα (power phase), όπου το κουπί έχει μπει ήδη μέσα στο νερό και ξεκινά η διαδρομή της κουπιάς. Η πιο αποτελεσματική διαδρομή της κουπιάς είναι μία διαδρομή κατά την οποία το κουπί ακολουθεί ανοιχτή τροχιά προς τα πίσω και διαγώνια ως προς τον άξονα του σκάφους, με σκοπό η λεπίδα να βγει κάθετη από το νερό, ώστε να ελαχιστοποιηθεί ή και να εκμηδενιστεί το lift, δηλαδή το σήκωμα νερού. Το lift δημιουργεί μεγάλη καταπόνηση στο σώμα, επιβραδύνοντας και τη συνολική πρόωση του σκάφους.
Η τρίτη φάση είναι το ξενέρωμα (exit). Σε αυτή τη φάση είναι σημαντικό, όπως είπαμε, η λεπίδα του κουπιού να βγει κάθετα από το νερό και όχι σαν «φτυάρισμα».
H τέταρτη φάση είναι η επαναφορά (recovery), η προετοιμασία για την κουπιά από την άλλη πλευρά, όταν πλέον το κουπί βρίσκεται στον αέρα, μεταξύ δύο κύκλων. Ένα βασικό στοιχείο είναι ο άξονας του κουπιού να είναι σχετικά μακριά από το πρόσωπό μας, αποφεύγοντας το πολύ λύγισμα των χεριών. Σε αυτή τη φάση του recovery, χαλαρώνουμε στιγμιαία και ταυτόχρονα προετοιμαζόμαστε ώστε να βάλουμε τη λεπίδα του κουπιού στο νερό με τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια.
Η κουπιά πρόωσης, το forward stroke, είναι η πιο σημαντική τεχνική στο καγιάκ. Ας δώσουμε, όμως, τον λόγο στον Βαγγέλη Παπανικολάτο, προπονητή καγιάκ – πτυχιούχο ΤΕΦΑΑ, να μας μιλήσει λεπτομερώς για την τεχνική αυτή:
Τεχνική κουπιάς σε καγιάκ αγωνιστικού τύπου sprint ολυμπιακών προδιαγραφών
Η κουπιά σε όλους τους τύπους καγιάκ χωρίζεται σε 4 φάσεις. Άρπαγμα, τράβηγμα, ξενέρωμα, επαναφορά.
Όσον αφορά το αγωνιστικό καγιάκ η τεχνική βασίζεται σε ένα σύστημα μοχλών του σώματος σε συνδυασμό με τα σταθερά σημεία του σκάφους. Όλη η κίνηση βασίζεται στην περιστροφική κίνηση του κορμού δεξιά και αριστερά ανάλογα με την πλευρά που κωπηλατούμε. Τα σταθερά σημεία που βασίζεται όλη η κουπιά είναι το κάθισμα και το υποπόδιο του σκάφους. Συνδυασμός πίεσης ποδιού, στροφής κορμού και τράβηγμα ώμου και χεριού δίνουν τη μέγιστη ώθηση στο καγιάκ προς τα εμπρός. Ίδιο πόδι-ίδιο χέρι σε μια δυνατή, εκρηκτική αλλά όχι νευρική κίνηση.
Το χέρι που θα τραβήξει απλώνει μπροστά (όσο πιο πολύ μας επιτρέπει ο ώμος) χωρίς να τεντώνει και με μια γρήγορη κίνηση καρφώνεται στο νερό. Μόλις μπει στο νερό όσο γίνεται πιο καθαρά (όχι τσαλαβούτηγμα) και κάθετα, πιέζει το ίδιο πόδι στο υποπόδιο/ποδωστήριο, βοηθώντας με αυτόν τον τρόπο τον κορμό να γυρίσει πιο δυνατά προς τα πίσω. Αντίστοιχα, το άλλο χέρι πιέζει προς τα εμπρός για να βοηθήσει και αυτό με τη σειρά του στην πιο δυνατή κουπιά. Επίσης ετοιμάζεται για την επόμενη κουπιά από την αντίθετη πλευρά. Όλη η δύναμη μπαίνει από την αρχή έως το γόνατο παράλληλα με το σκάφος. Μόλις τελειώσει η περιστροφή του κορμού, η κουτάλα πρέπει να έχει βγει από το νερό. Το χέρι είναι απλά βοηθητικό στην κουπιά. Όλη η δύναμη είναι συνδυασμός περιστροφής κορμού και ώμων καθώς και πίεσης ποδιών. Το κουπί θα πρέπει να βγει από το νερό στο ύψος της λεκάνης καθαρό από νερά και να ξεκινήσει η φάση της επαναφοράς.
Στη φάση της επαναφοράς το κουπί έχει βγει από το νερό και αφού ο καρπός έχει φθάσει στο ύψος του αφτιού έρχεται με δύναμη να πιέσει προς τα εμπρός και το χέρι να απλωθεί (όχι να τεντωθεί) έως το ύψος των ματιών όπου και μένει, ώστε να ετοιμαστεί για την επόμενη φάση του αρπάγματος.
Κάτι βασικό που πρέπει να καταλάβουν όλοι όσοι κωπηλατούν είναι ότι ποτέ δεν τραβάμε το κουπί πίσω, αντιθέτως μετακινούμε το σκάφος και τον εαυτό μας μπροστά. Γι’ αυτό και το άρπαγμα και το τράβηγμα της κουπιάς πρέπει να είναι γρήγορο και δυνατό αλλά όχι νευρικό. Όλη η κίνηση πρέπει να γίνεται μπροστά από τον κορμό μας. Τίποτα προς τα πίσω.
Καλά ταξίδια σε όλους!
Βαγγέλης Παπανικολάτος
Κουπιά ανάποδα [Reverse stroke]
Για να κινηθούμε προς τα πίσω γυρίζουμε όλο τον κορμό μας προς τα πίσω και το κουπί όσο πίσω πάει. Βοηθάει, στην αρχή τουλάχιστον, να κοιτάζουμε την λεπίδα την οποία βάζουμε στο νερό και κατόπιν γυρίζουμε το κουπί προς τα εμπρός, παρακολουθώντας τη λεπίδα μέχρι το εμπρός μέρος του σκάφους. Συνεχίζουμε από την άλλη πλευρά. Προσοχή: ένα συχνό λάθος που κάνουν πολλοί κατά την ανάποδη κουπιά είναι ότι αλλάζουν τη θέση του κουπιού στα χέρια τους, ώστε η εμπρός όψη του κουπιού να βλέπει πίσω. Αντιθέτως, το κουπί θα πρέπει να παραμένει στη λαβή των χεριών μας ως έχει.
Κουπιές σάρωσης [Forward sweep stroke, Reverse sweep stroke]
Χρησιμεύουν για διόρθωση πορείας ή, συνδυαστικά, για μανούβρες. Η εμπρόσθια κουπιά σάρωσης είναι ουσιαστικά μία τυπική κουπιά πρόωσης αλλά τοξοειδής, δηλαδή με πολύ ανοικτό τόξο μακριά από την γάστρα, ώστε να στρίψει το σκάφος.
Η ανάποδη κουπιά σάρωσης ξεκινά από πίσω προς τα εμπρός. Εγγενές μειονέκτημα είναι ότι κόβει ταχύτητα στο σκάφος αλλά αλλάζει την πορεία του δραστικά. Σε συνδυασμό με την εμπρόσθια δημιουργεί έναν πολύ αποτελεσματικό ελιγμό αλλαγής κατεύθυνσης (μανούβρα). Να σημειώσουμε ότι αν το σκάφος μας διαθέτει skeg και αυτό είναι κατεβασμένο, είναι λογικό ότι θα είναι αυξημένη -από λίγο έως πολύ ανάλογα και με τη σχεδίαση και το μέγεθος του skeg- και η αντίσταση του σκάφους στην προσπάθεια να το στρίψουμε με κουπιά σάρωσης, μιας και δουλειά του skeg είναι να αυξήσει την ευθυβολία της γάστρας μας. Συνεπώς, αν θέλουμε τη μέγιστη ευελιξία που μπορεί το σκάφος να μας δώσει, προφανώς και θα έχουμε το skeg ανεβασμένο.
Πηδαλιουχία πρύμα [Stern rudder]
Ιδιαίτερα βολικός χειρισμός όταν ελίσσεσαι ανάμεσα από εμπόδια όπως στενά βράχια ακτογραμμής αλλά και ένας χειρισμός ελέγχου του σκάφους στα πρύμα με λίγο διαφορετική εκτέλεση. Έχοντας κεκτημένη ταχύτητα στρέφουμε όλο το σώμα από τη μέση και πάνω προς την πλευρά που θα χειρίσουμε, στέλνουμε την λεπίδα του κουπιού προς τα πίσω και εάν θέλουμε μόνο αλλαγή πορείας την τοποθετούμε κάθετα μέσα στο νερό πιέζοντας τον άξονα του κουπιού μακριά ή κοντά στο σκάφος. Αν θέλουμε, συγχρόνως, να παράγει και ισορροπία (στήριξη) τότε η λεπίδα παίρνει γωνία 45 μοιρών και άνω.
Πηδαλιουχία πλώρα [Bow rudder]
Επίσης χρήσιμος χειρισμός για ελιγμούς συνδυασμένος με γέρσιμο του σκάφους.
Το κουπί τοποθετείται μπροστά σχεδόν κάθετα με τη λεπίδα να στρίβει μέσω του άξονα. Η εκμάθησή του μπορεί να προσφέρει δροσιστικές εμπειρίες (βλ. πιθανή ανατροπή του σκάφους αν δεν εκτελεστεί σωστά) οπότε φροντίστε για καλές θερμοκρασίες νερού.
Πλαϊνή κίνηση [Draw stroke, Sculling draw stroke]
Χειρισμός που εξυπηρετεί αν θέλουμε να πλησιάσουμε σε ντόκο για πλαγιοδέτηση ή δίπλα σε άλλο καγιάκ. Γίνεται με δύο τρόπους:
Draw stroke. Βάζουμε στο πλάι το κουπί, μακριά από το σκάφος και τραβάμε προς τα εμάς, στο τέλος το βγάζουμε από το νερό και κάνουμε πάλι την ίδια κίνηση.
Sculling draw stroke. Εναλλακτικά βάζουμε το κουπί στο πλάι και το κουνάμε δεξιά αριστερά με γωνία 45 μοιρών στην λεπίδα, σαν να ανακατεύουμε.
Γώνιασμα [Edging]
Χειρισμός που βοηθά στο στρίψιμο του σκάφους με σχετικά κλειστή γωνία χωρίς να χρειαστεί και πίεση ιδιαίτερη από το κουπί. Για να το πετύχουμε, γέρνουμε το σκάφος στην αντίθετη πλευρά από αυτή που θέλουμε να στρίψουμε, πάντα διατηρώντας τον κορμό κάθετο. Αν δηλ. θέλουμε να στρίψουμε δεξιά, ρίχνουμε το βάρος του σώματός μας αριστερά, ώστε να πάρει αριστερή κλίση το σκάφος (δείτε π.χ. πώς γέρνουν και τα μεγάλα πλοία όταν στρίβουν). Αφότου γείρουμε το σκάφος με το βάρος μας, μπορούμε να ελέγξουμε με ακρίβεια τη γωνία της κλίσης και με το αντίθετο γόνατο/μηρό, ασκώντας μία πίεση προς τα πάνω στο αντίστοιχο στήριγμα του κόκπιτ (thigh brace).
Πλάγιασμα [Leaning]
Χειρισμός επίσης για αλλαγή κατεύθυνσης αλλά με περισσότερη ένταση για να αποφευχθεί ανατροπή από πλαϊνό κύμα. Σε αυτήν τη περίπτωση οι γωνίες φεύγουν από το σημείο σταθερότητας και απαιτείται στήριξη εφόσον πλαγιάζει και ο κορμός του κωπηλάτη. Τόσο το γώνιασμα, όσο και το πλάγιασμα είναι πολύ σημαντικές τεχνικές, ειδικά σε σκάφη που δεν διαθέτουν πηδάλιο (κλασικά βρετανικά skeg-boat) και ως εκ τούτου απαιτούν μεγαλύτερη σωματική συμμετοχή για τήρηση/αλλαγή πορείας (αν και το skeg βοηθάει σημαντικά, αν χρησιμοποιηθεί σωστά). Στα σκάφη με πηδάλιο, όλη ή σχεδόν όλη τη δουλειά την κάνει το τελευταίο, οπότε το σώμα μπορεί να επικεντρωθεί απερίσπαστο στο forward stroke. Αν, όμως, για κάποιο λόγο το πηδάλιο βγει εκτός χρήσης, θα πρέπει ο κωπηλάτης να μπορεί να δουλέψει το σκάφος μόνο με το σώμα του.
Κουπιές στήριξης [bracing]
Είναι οι χειρισμοί που απαιτούνται όταν οι συνθήκες προσπερνούν τις ικανότητες του σκάφους να μείνει όρθιο και πρέπει να επέμβει ο κωπηλάτης.
Χαμηλή στήριξη [Low brace]
Με τα χέρια προς τα κάτω σε γωνία 90 μοιρών εκτείνουμε προς τη μία πλευρά και οριζόντια την λεπίδα του κουπιού στο νερό και δημιουργούμε στήριξη που θα χρειαστεί εάν κάποιο πλαϊνό κύμα προσπαθήσει να αποσταθεροποιήσει το σκάφος.
Υψηλή στήριξη [High brace]
Όταν το πλαϊνό κύμα έχει αρκετό ύψος και ορμή, πλαγιάζουμε πάνω στο κύμα σηκώνοντας το κουπί και ρίχνοντας την λεπίδα του κουπιού οριζόντια πάνω του για στήριξη. Προσέχουμε τα χέρια μας και τους ώμους μας, καθώς οι πιέσεις που ασκούνται είναι μερικές φορές μεγάλες, εγκυμονώντας κίνδυνο τραυματισμού.
Απλώς μια πρώτη προσέγγιση
Αυτή ήταν μία βασική σύνοψη των κύριων τεχνικών που θα πρέπει να κατακτήσει ο καγιάκερ ανοιχτής θαλάσσης καθώς και ένα πρώτο ερέθισμα για τον πρωτόμπαρκο κωπηλάτη. Θα πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι όλες οι τεχνικές απαιτούν προσοχή κατά την εφαρμογή τους, ώστε να αποφευχθούν τραυματισμοί και καταπονήσεις στο σώμα. Ξεκινήστε προσεκτικά, αργά και προοδευτικά, με μικρά βήματα. Μην παραλείπετε το ζέσταμα και τις διατάσεις. Θα πρέπει να νιώθετε ότι οι τεχνικές βγαίνουν αβίαστα και ότι η συνολική σχέση σώματος-σκάφους-νερού αποτελεί ένα αρμονικό πλέγμα. Για να φτάσετε σε αυτό το σημείο, ωστόσο, θα χρειαστεί χρόνος, υπομονή και συστηματική εξάσκηση. Κάτι που μπορεί να σας βοηθήσει σημαντικά σε αυτό το όμορφο ταξίδι της προσωπικής σας βελτίωσης, είναι να τοποθετήσετε στο σκάφος σας μία μικρή κάμερα και να καταγράψετε τον εαυτό σας κατά την εκτέλεση των ασκήσεων. Επίσης, σε κάθε προπόνηση μπορείτε να επικεντρωθείτε σε μία διαφορετική κάθε φορά τεχνική, ειδικά αν ο χρόνος σας είναι περιορισμένος. Τη μία μέρα ασχοληθείτε με την κουπιά προώθησης, την άλλη μέρα με τις στηρίξεις, την επόμενη με τους ελιγμούς κ.ο.κ. Αφήστε τη θάλασσα και τη δυναμική του υγρού στοιχείου να σας καθοδηγήσουν, ακούστε το σώμα σας, ιχνηλατήστε τους νόμους της εμβιομηχανικής που ορίζουν την ορθή κινησιολογία και απολαύστε την όλη εμπειρία, χωρίς άγχος. Νέοι, ανοιχτοί ορίζοντες σας περιμένουν.